Hiro’a n°164 – E reo tō ‘u : Ha-erera´a Fa´ehau na-Tahiti nei, Tiurai 1861

E reo tō ‘u 

Service du patrimoine archivistique et audiovisuel (SPAA) – Te Piha faufa΄a tupuna 

Ha-erera´a Fa´ehau na-Tahiti nei, Tiurai 1861 

Rohipehe : ‘Iritī ‘e fa’atanohia ‘e Te Piha Faufa’a Tupuna, mai roto mai i te Ve’a nō Taïti, Tāpati 16 nō Fēpuare, 1862, ‘api 27. 

‘Ua ‘ōpua-’ē-hia te hō’ē hāere’ara’a Fa’ehau e tā’amu nā Tahiti nei, ‘e fāta’a-roa-hia atu ra taua tere ra nō nā mahana matamua nō Tiurai. 

Te mahana mā’a, te 6 nō taua ‘āva’e ra tei ha’apa’ohia nō te revara’a, ‘e ‘ua fa’a’itehia te feiā e reva i taua tere ra, e fa’anehenehe i tā rātou mau ‘ohipa ri’i e au.  

150 ta’ata nō roto i te fa’ehau, e 38 nō roto i te pūpuhi fenua, te pupu fa’ehau Tahiti ‘e te mau horo hīpō arata’i, tō roto i teie nei nu’u. 

 ‘Ua ‘ōperehia nā taua nu’u ra te paero mā te punu, te ‘āu’a, te pāni, ‘e nō te maha ō te ta’ata ra, e fare ‘ie ïa tā na ‘e te pou, te titi ‘e te mau mea ato’a — e fare ri’i ‘āfa’ifa’i ‘ei pāruru i te ta’ata i te mahana ve’ave’a i te ao, ‘e i te hupe i te pō.  

Te 6 nō Tiurai 

 ‘Ia tae i te mahana nō te revara’a, tei te taera’a i te hora ono i te po’ipo’i, ‘ua apihia te ta’ata i roto i te māhora ā te Hau, mai te mau ‘ahu e au i te tere i ni’a iho iā rātou.  

‘O te pupu fa’ehau pūpuhi fenua ‘e te fa’ehau pūpuhi rū, tei ‘ore i fa’ata’ahia nō teie nei tere, ‘ua pe’e noa ia i tō rātou mau hoa i te tahi pae ō te fa’aeara’a matamua : e fa’a’ārearea iā rātou ‘e ‘Ārue, te mata’eina’a matamua tā mātou i hāere, tei reira te Ari’i vāhine ra ‘o Pomare ‘o tei hina’aro e nā na iho e fa’ari’i hua i te ‘Auvaha ō te ‘Ēmēpera, i te mau ra’atira ‘e i te mau ta’ata i pe’e iā na, i ni’a i te fenua ‘āi’a ā tō na fēti’i, ‘e ‘ua rave i te hō’ē ‘amura’a mā’a, ‘o tei parauhia ē, e mā’a iti fa’ahiahia ! 

Nā Madame de La Richerie, ‘o tei fa’ati’a mai e hāere hua e fa’ahanahana i taua ‘amura’a mā’a nō te pōro’ira’a, i tu’u te tāpa’o nō te revara’a, i te horora’a nā mua iā mātou nā ni’a i te pua’ahoro-fenua, mai te pe’ehia ‘e te ra’atira e rave rahi nō ni’a i te mau manua e tīpae nei, ‘e te tahi mau ra’atira ‘to’a nō uta nei.  

Ta’i mai ra te hora hitu ; hāere ana’e iho ra te mau fa’ehau, te mau horo hīpō arata’i ‘e te tamaiti ari’i ra ‘o Tuavira i rotopū iā rātou ; mua roa i muri mai iā rātou, nā reva nō nā mata’eina’a ra ‘o Pare ‘e ‘Ārue ‘o tei ‘āfa’ihia ‘e te to’opiti nau mūto’i i ni’a i te pua’a-horofenua i mua mau a’e i te Tōmānā te ‘Auvaha ō te ‘Ēmēpera, ‘o tei pe’ehia ‘e tō na ‘āpe’e ‘e ‘o Ariifaaite tāne ā te Ari’i vāhine, rāua ‘o Ariipaea tāvana nō Papeete, i pīha’i iho iā na, ‘o tei hāere ato’a i taua tere hā’ati ra ‘e i te hope’ara’a. 

Tei muri mai te mau fa’ehau, te tari-parau ‘e te pū i mua ; te mau pūpuhi fenua ‘e te mau niuru fa’auta tāo’a ra, i rōpū mau ia i te fa’ehau ; ‘o te pua’a-horo-fenua, te mau niuru, te mā’a ‘e te hō’ē iho mau ha’ataupupu ri’i, tei rōpū ia i te ha’amaura’a ō te hāere’a. 

‘Ua nā tahatai taua nu’u ra te hāere, ‘e roto i te aroā ra ‘o « Petite Pologne », ‘e ‘ua nā reira te hāere atu i te ‘uputa Pā i te pae i te hiti’a-ō-te-rā, ‘e ‘ia tae atu i rāpae atu i te fa’anohomaita’i-ra’a-hia. I reira rā te ha’amatara’ahia te paraparaura’a, te ‘atara’a ‘e te ‘ūtēra’a. 

E ‘ere i te mahana rahi roa, e māta’i ri’i pūa’ia’i maita’i ho’i, ‘e ‘aore ā i pau re’a te mā’a i roto i te mau paero ri’i. Te hāere ti’a nei ia i te hō’ē fenua ‘ite-ā-’ore-hia, e hāere e ori hāere ‘e ‘ia toru ‘ahuru noa a’e mahana nā roto i te hō’ē fenua, ‘o tē tupu noa mai te māna’o ri’i maitāta’i i te pārahira’a te tahi ‘āva’e i Papeetē, e fenua ta’ata hāmani maita’i, ‘e nō reira, e feiā here-rahi-hia ‘e te mau fa’ehau. 

 Nō reira, mai te pāpū ō te māna’o ē, e fāri’ipāpū-hia mai rātou i te mau mata’eina’a ‘to’a, hāere ana’e atu ra tō mātou mau ta’ata mai te ‘oa’oa ‘e te re’are’a ō te ‘ā’au, i te ‘āfa’ira’a i tā rātou mau tūtō teiaha, mai te fa’a’ite’ite te tahi i te tahi i tā rātou mau ‘ōpuara’a, taua ‘ata ‘oa’oa maita’i tē ‘ore roa e mā’iri iā rātou.