Hiro’a n°142 – E reo tō’u

Direction de la culture et du patrimoine (DCP) – Te Papa hiro΄a ΄e Faufa΄a tumu

Rohipehe : Natea Montillier Tetuanui (vāhine)

‘Ohipa : ΄Ihi nūna΄a, ΄ihi reo

Te tahi mau fa‘a‘ohipara΄a nō te ‘ie‘ie, te ‘ō‘aha, te ‘ōfeo ‘e te ‘ofe

Teie te tahi mau rā‘au e vai nei i ni‘a i nā ‘e‘a to‘opiti nō ‘Ōpūnohu i Mo‘orea, Te-ara-tūpuna ‘e Te-‘e‘a-nō-te-‘āro‘a-Pu‘uroa, tei fāna‘o i te tahi mau paruai fa‘a‘ite‘itera‘a i tō rātou mau faufa’a ‘e fa‘a‘ohipara‘a i roto i te orara‘a ā te Mā‘ohi, i te mātāmua ihoā rā.

‘ie’ie

Freycinetia impavida, dragonnier, IND

E rā’au pōhue fa’atoro teie, e rae’ahia tō na a’a e 2 e tae atu i te 3 mētera i te roa ; e rāra’ahia tō na a’a nō te hāmani i te ‘ete ‘eta’eta ; e piri te hōho’a ō tō na a’a i tō te anuhē, e mea mā’uo’uo rā. E fa’a’ohipahia nō te rā’au ira-moe, te ‘iritī, te hōpi’i.

‘ō’aha

Asplenium nidus, fougère nid d’oiseau, Bird’s-nest fern,

IND

E rae’a a’e te rau’ere 1,80 mētera i te roa. I te tau mātāmua, e rapa’auhia tō na hī’ata hou ‘a rāra’a atu ai, e ΄aputa mai ïa tō na ‘ū hiri, ta’a ‘ē maita’i i te paeore ‘aore rā i te ‘ofe ; i Tuāmotu mā, e rā’au tupu fa’a’una’una teie ; e ‘amu-ato’a-hia te tūha’a ‘āpī nō tō na tumu i te mātāmua. E ravehia nō te rā’au fa’atopa –’aiū ; ‘ua riro ato’a te ‘ō’aha ‘ei hōho’a tīfaifai.

΄ōfeo,

pittosporum, arbre, END ARCH

Tumu rā’au e rae’ahia 12 mētera i te teitei. E fa’a’ohipahia tō na nau rau’ere mai tō na ‘ūa’a tīare ‘ei fa’ano’ano’a i te mōno’i.

΄ofe

Schizostachium glaucifolium, bambou, Bamboo, POL

‘Ia pa’ari ana’e te ‘ofe, e rae’a a’e ia e 3 ‘aore rā 10 mētera i te teitei. E fa’a-‘ohipa-hia nō te tautai tira ānei. E tāpūhia te tahi ponapona ‘ofe 1,5 tenimētera i te ‘ā’ano nō te hāmanira’a i te vivo : e 7 nota i roto i nā tueara’a nota e 3. ‘Ia fa’ata’i ana’e nā ta’ata to’opiti i te vivo, e ta’ira’a teitei tō te tahi ‘e marū tō te tahi atu. ‘Ua rau te fa’a΄ohipara’a nō te ‘ofe tea/΄ura, mai te tipi (Fare vāna΄a, 2004), te fa’a’una’una, te rou, te pātia i’a. I roto i te fare, e ravehia te ‘ohe ‘ei vauvau, ‘ei tahua ‘ofe rāra’a, ‘ei pāpa’i (‘ofe fa’ati’ati’a noa aore rā ‘ofe tei vaehia ‘e tei papahia hou ‘a rāra’ahia ai), ‘ei ‘aho fare, ‘ei pa’epa’e (faura’o) ; ‘e te vai ā… E ravehia ra te io ‘uo’uo ‘e ‘ana’ana nō tō na pa’a nō te rāra’a i te tāupo’o i te tenetere XVIII. E ‘amuhia te puō ‘ofe.

IND = indigène ; END ARCH = endémique archipélaire ; POL = introduction polynésienne

Les crédits photos :

‘ie’ie ©J-F Butaud

‘ie’ie ©N MT

‘ō’aha ©N MT

‘ōfeo ©N MT

‘ōfe ©N MT

‘ofe (fleur) ©JoAnn Pere